Trách nhiệm xã hội, trong chừng mực nào đó được hiểu là sự ràng buộc chủ thể vào những bổn phận đối với xã hội, với cộng đồng. Đã gắn với “sự ràng buộc”, với “bổn phận” thì khó có thể bảo đảm trách nhiệm nếu chỉ dựa vào ý thức tự giác. Muốn việc nhận lãnh trách nhiệm chuyển thành hành động tích cực và có hiệu quả, cách tốt nhất là làm cho người ta thấy việc đó gắn với lợi ích của bản thân.
Lắng nghe người tiêu dùng
Thế nhưng, để DN có thể cân phân giữa trách nhiệm xã hội và lợi nhuận rồi từ đó xác định cách ứng xử thích hợp thì điều tiên quyết là DN phải nhận biết tường tận những đòi hỏi của xã hội đối với mình, đặc biệt là về những rủi ro DN phải đương đầu đối với việc theo đuổi lâu dài mục tiêu lợi nhuận trong trường hợp đòi hỏi ấy không được thỏa mãn. Rõ hơn, phải có ai đó nói với DN, bằng tiếng nói nhân danh người tiêu dùng, về những gì DN cần làm để có được sự chấp nhận chi trả với thái độ tín nhiệm của họ.
Vả lại, trong giao tiếp nhằm trao đổi lợi ích vật chất, các bên thường dựa vào sức mạnh kinh tế để nói chuyện: bên có tiềm lực kinh tế mạnh hơn sẽ áp đặt luật chơi theo ý muốn. Người tiêu dùng muốn DN phải lắng nghe mình, dè chừng phản ứng, động thái của mình thì phải chứng tỏ cho DN thấy mình là một đối tác có thế lực, chứ không phải chỉ là người đi tìm kiếm, cầu xin hàng hóa, dịch vụ giá rẻ với thái độ rụt rè, tự ti, an phận.
Ai nói cho doanh nghiệp biết?
Chắc chắn, một người tiêu dùng riêng lẻ không đủ khả năng vật chất để xây dựng hình ảnh một đối trọng như thế trong mắt DN. Người tiêu dùng trong các xã hội được tổ chức tốt, trong quá trình tìm kiếm công cụ tự vệ và tích tụ sức mạnh để có thể tạo ra tư thế khả dĩ chấp nhận được khi giao tiếp với DN, tự nhiên có xu hướng kết đoàn và trở thành một tập thể, một khối.
Rõ hơn, phải đứng trong một hội dân sự người tiêu dùng mới có điều kiện “nói chuyện” ngang hàng với DN, mới được coi là một chủ thể giao tiếp có thể tạo ảnh hưởng đối với sự thành bại của DN trong việc theo đuổi mục tiêu tối hậu. Hội người tiêu dùng, không phải người tiêu dùng cá thể, mới là người có thể “vỗ vai” nhắc nhở, khuyến cáo DN về trách nhiệm xã hội. Với khả năng phát động, tổ chức hành động tập thể, đồng loạt của hội viên, hội có thể tiến hành các biện pháp phản ứng mang tính trừng phạt của xã hội đối với DN nào tỏ ra thờ ơ, sao lãng trong việc thực thi trách nhiệm. Chính điều đó tạo ra uy thế của hội, giúp những lời nhắc nhở, khuyến cáo của hội thực sự có trọng lượng đối với DN.
Cho đến nay, DN ở Việt Nam chưa có cơ hội đối diện với các “thế lực” tiêu dùng xứng tầm. Hội bảo vệ người tiêu dùng không phải là kết quả sự tập hợp tự nguyện của những người tiêu dùng đích thực với mong muốn xây dựng một lực lượng vật chất nhằm phục vụ lợi ích chung của tập thể hội viên; người tiêu dùng coi hội như một thiết chế công hơn là tổ chức dân sự của mình. Nhưng hội cũng không (không thể) được trao các quyền năng nhân danh nhà chức trách công, bởi nó không phải là một cơ quan công đích thực.
